Nhật ký văn học của GS, TS Đinh Xuân Dũng

Qua đó, giúp chúng ta hiểu được phần nào đời sống văn chương sôi động trong 5 năm qua, gợi mở những hướng đi trong hoạt động sáng tác và lý luận phê bình văn học.

Đọc và ghi chép lại những nhận định, đánh giá phản biện của mình qua các tài liệu, công trình khoa học, sách, báo đã trở thành thói quen làm việc của GS, TS Đinh Xuân Dũng. Đó cũng là cách học và rèn luyện tư duy, tạo thành nhu cầu và thưởng thức văn hóa có chiều sâu, để đến bây giờ đã ở độ tuổi 76, bộ nhật ký đã lên tới hàng chục cuốn, tập hợp các ghi chép, đánh giá qua hàng nghìn công trình khoa học, tài liệu và sách ông đã đọc, đã nghiên cứu. 80 bài phê bình sách ở các thể loại tiểu thuyết, truyện ngắn, hồi ký, bút ký… giới thiệu trong phần một “Đọc” của cuốn sách “Đọc và Nghĩ” vừa xuất bản chỉ chiếm số lượng khiêm tốn trong những ghi chép phê bình, đánh giá của tác giả qua 360 tác phẩm mà GS, TS Đinh Xuân Dũng đã đọc 5 năm qua. 

Gọi là ghi chép dạng nhật ký theo cách gọi của ông, nhưng đây thật sự là những bài phê bình văn học hoàn chỉnh với những nhận xét kỹ về thể loại cùng nét đặc sắc của tác phẩm, thế mạnh và hạn chế của từng tác giả. Có bài đã đăng báo, song nhiều bài có khi chỉ là để trao đổi hoặc góp ý với tác giả. Ông cho biết: “Quá trình đọc sách, thấy nhiều cuốn hay, có ý nghĩa, cho nên ghi lại những nhận xét của mình với mong muốn góp ý với các tác giả hoặc có thể giới thiệu đến mọi người, nhất là giới trẻ tìm đọc, lan tỏa văn hóa đọc và phong trào đọc sách trong xã hội”. Có những cây bút trẻ đang chập chững sáng tác cho đến các nhà văn có tên tuổi khi có tác phẩm thường gọi đến xin ý kiến ông hoặc trao đổi về nội dung tác phẩm. Và ngược lại, có những lúc đọc, thẩm định được một cuốn sách hay, ông còn chủ động giới thiệu đến các nhà xuất bản, quản lý văn hóa hoặc qua báo chí để nhiều người biết đến.

Trong phần một của cuốn sách, bên cạnh các bài viết phê bình tác phẩm của các nhà văn đã có tên tuổi, tác giả dành nhiều phần ưu ái với các cây bút trẻ, tìm ra những phát hiện sáng tạo, những đổi mới ở từng tác phẩm, từng tác giả qua kinh nghiệm và vốn sống, trải nghiệm của họ về quá khứ, lịch sử, về cuộc sống hôm nay, cách khai thác đề tài và cả dấu ấn mới đóng góp vào nền văn học đương đại. Đồng thời, dưới góc nhìn của một nhà lý luận phê bình sắc sảo, GS, TS Đinh Xuân Dũng cũng chỉ ra những hạn chế, non nớt để cố gắng động viên, giúp các cây bút trẻ trưởng thành hơn, nâng tầm tư tưởng để có được những tác phẩm thật sự đứng được trong lòng bạn đọc.

“Đọc” để rồi “Nghĩ”, có thể cảm nhận được những trăn trở của tác giả về văn học đương đại Việt Nam. Tuy đã phong phú, sinh động hơn, sách nhiều và người viết có điều kiện tự do sáng tác, nhưng văn học vẫn chưa thật sự có được các tác phẩm lớn, tương xứng tầm vóc thời đại, thậm chí có lúc thể hiện xu hướng bế tắc, lúng túng. Tác giả nêu lên những cảnh báo khi văn học hướng tới những thân phận, số phận, vấn đề con người cũng như cuộc sống để lý giải nó, song lại bỏ qua tinh thần nhân văn , nhân đạo. 

Phần hai của cuốn sách với 20 bài viết tuyển chọn các nghiên cứu, tiểu luận khoa  học của tác giả được viết từ năm 2020 đến tháng 6-2021 đề cập những vấn đề lý luận về đời sống văn hóa, nghệ thuật, phát triển văn hóa, con người và nguồn nhân lực trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế, những tư tưởng chỉ đạo toàn diện, có ý nghĩa chiến lược và tính thực tiễn sâu sắc của Đảng trong lĩnh vực văn hóa và văn học nghệ thuật; giáo dục lý tưởng, nhận thức thẩm mỹ, xây dựng nguồn lực văn hóa… 

GS, TS Đinh Xuân Dũng trao tặng thư viện sách cá nhân với hơn 2000 đầu sách cho
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam năm 2020

 “Đọc và Nghĩ” của GS, TS Đinh Xuân Dũng mang nhiều giá trị tham khảo,  nhất là với những người mới bước vào nghề viết và yêu thích mảng phê bình, lý luận văn học nghệ thuật. Từ đó có thể rút ra những bài học nghề nghiệp, làm giàu có vốn tri thức và quan trọng hơn là truyền đến họ “lửa nghề”, động viên họ bước tiếp trên cánh đồng văn chương đầy nhọc nhằn. Đồng thời, sách góp phần tuyên truyền, định hướng xây dựng văn hóa đọc trong xã hội, khuyến khích và tạo thói quen đọc sách một cách có chọn lọc.